Kĩ thuật xử lý biến trung gian, phân tích mediation trong SPSS

Nhóm MBA Bách Khoa giới thiệu mô hình biến trung gian, và các khái niệm tác động trực tiếp direct effect, tác động gián tiếp indirect effect, tác động tổng hợp total effect

Phân tích biến trung gian là một kĩ thuật được sử dụng để trả lời câu hỏi làm thế nào biến nguyên nhân X tác động vào biến Y? Cơ chế như thế nào?

 
Mô hình biến trung gian đơn giản nhất như trên, bao gồm hai biến kết quả là M và Y, cùng với hai biến nguyên nhân là X và M. Trong đó X ảnh hưởng đến M và Y, và M ảnh hưởng đến Y.

Trong mô hình hồi quy có biến trung gian này, tác động của biến X và biến Y có thể được chia thành hai tác động. Đó là tác động trực tiếp direct effect và tác động gián tiếp indirect effect.
Có hai đường để biến X tác động đến Y, đường thứ nhất là X->Y, đường thứ 2 là X->M->Y.

Đường từ X tác động thẳng đến Y, không thông qua M được gọi là tác động trực tiếp direct effect.

Đường thứ hai từ X đến Y thông qua biến M được gọi là tác động gián tiếp indirect effect. Tác động gián tiếp được hiểu là Y bị tác động bởi X thông qua một chuỗi nguyên nhân tác động. Cụ thể là X tác động đến M, rồi M lại tác động đến Y.
Trong mô hình trung gian, biến M được gọi là biến trung gian mediator variable. Biến M không thể mang tác động của biến X lên biến Y nếu biến M không được đặt giữa quan hệ giữa X và Y.

Ước lượng Direct, Indirect, Total Effects của X

 
Hai phương trình biểu diễn M và Y như sau:

     M = i1 + aX + eM
     Y = i2 + c′X + bM+ eY

Tác động trực tiếp Direct Effect được thể hiện bằng c' , với bất kì giá trị nào của M (M không đổi), khi X thay đổi 1 đơn vị thì Y thay đổi c' đơn vị.

Tác động gián tiếp Indirect effect của X vào Y thông qua biến M là phép nhân của hai hệ số a và b, ví dụ a=0.5 , b=1.3 , thì tác động gián tiếp indirect effect của X lên Y thông qua biến M là ab=0.65 . Tại sao là phép nhân? Vì khi X tăng 1 đơn vị thì M sẽ thay đổi a đơn vị, dẫn đến Y thay đổi a*b đơn vị.

Dấu của tác động gián tiếp indirect effect

Tác động gián tiếp indirect effect sẽ mang giá trị dương nếu cả a và b đều dương hoặc đều âm. Ngược lại, nó sẽ mang dấu âm nếu chỉ một trong hai giá trị a hoặc b mang dấu âm.

Tác động tổng hợp total effect của X lên Y

Ý nghĩa tác động tổng hợp total effect: sự thay đổi của biến Y khi X thay đổi 1 đơn vị.
Tác động tổng hợp này bằng tổng của tác động trực tiếp và gián tiếp.
Total effect = direct effect + indirect effect=c'+ab
Trong mô hình hồi quy chỉ có X và Y, tác động tổng hợp chính là hệ số c
Y = i3 + cX

Cách tính toán tác động tổng hợp

Như vậy tác động tổng hợp c=c'+ab , ta có thể tính toán tác động tổng hợp bằng hai cách:
Cách 1: hệ số c của phương trình hồi quy đơn biến:  Y = i3 + cX
Cách 2: tổng của tác động trực tiếp và gián tiếp

Như vậy, nhóm MBA Bách Khoa Hỗ Trợ SPSS đã trình bài các khái niệm liên quan đến biến trung gian, các bạn khi làm bài có gặp thắc mắc cứ liên  hệ nhóm nhé.

– Zalo, Viber, SMS

– Facebook: http://facebook.com/hoidapSPSS/
– Email:        hotrospss@gmail.com